Selin Sayek Böke CHP İzmir Milletvekili

2014 yılında dünyanın 23 büyük ekonomisi içerisinde (ahbap-çavuş ekonomisi) kapsamında 14. sırada olan Türkiye, 2016’da 8. sıraya çıktı.

27 Mayıs 2016 tarihinde TBMM 'de söylendi.
Okuma Süresi    7 Dakika
Konu : Genel Ekonomi
BENGI CENGIZ
Yayın Tarihi: 27 Mayıs 2016 Son Güncelleme: 30 Mayıs 2016

Türkiye Ahbap-Çavuş Ekonomileri Arasındaki Yerini Sağlamlaştırıyor

CHP Genel Başkan Yardımcısı Selin Sayek Böke geçtiğimiz Cuma günü TBMM’de bir basın toplantısı düzenledi. Toplantı esnasında yaptığı konuşmada Türkiye’nin ahbap-çavuş ekonomisi haline geldiğini açıklayan Böke, uluslararası bir endekse göre Türkiye’nin 2014 yılında 14.sırada iken 2016 yılında 8.sıraya çıktığını iddia etti.

Ahbap-Çavuş Ekonomisi Nedir?

Böke’nin açıklamasında değindiği endeks, The Economist’in 2014 senesinde İngilizcesi “crony capitalism” olan, Türkçe’ye “ahbap-çavuş ekonomisi” veya “ahbap-çavuş kapitalizmi” olarak çevrilen ekonomi türü için oluşturduğu endeks.

Ahbap-çavuş ekonomisinde, iş dünyasında başarılı olmanın yolu hükümet ve devlet yetkilileri ile yakın ilişkiler içinde olmaktan geçiyor. Yani klasik anlamda kapitalizmin önerdiği serbest piyasa ekonomisi görünümü taşısa da, bu tarz ekonomilerde başarı serbest rekabet eşliğinde ve sayesinde değil, iş dünyasındaki aktörlerinin siyasi iktidar ve bürokrasi ile kurduğu ilişkiler sayesinde mümkün olabiliyor. Daha somut olarak, bu ilişkiler sayesinde ihaleler, teşvikler ve çeşitli destekler alan işadamları onlarla rekabet eden diğer aktörlere göre avantajlı hale geliyor ve böylece ilgili sektörlerde daha başarılı hale geliyor.

Ahbap-çavuş ekonomisini yolsuzluk ile karıştırmak mümkün. Birincisinde söz konusu yakın ilişkiler gitgide sistematikleşmiş ve tüm ekonominin asıl işleyişi haline gelmiş oluyor. Yolsuzluk konusunda ise sistematikleşmeden ziyade çeşitli alanlarda, farklı zamanlarda tekrarlayan yasadışı aktiviteler söz konusu. Elbette ahbap-çavuş ekonomilerinde de yolsuzluk vakaları mevcut ancak söz konusu ilişkiler ağları çok daha sistematik ve sürekli bir halde işliyor. Yani ahbap-çavuş ekonomilerinde yolsuzluk olaylarının tamamen yerleştiği bir düzen mevcut.

Ahbap-çavuş ekonomilerinin çıkışında ise ya işadamlarının ve aralarındaki çıkar ilişkilerinin siyasete sıçraması, ya da işadamları ile hükümet yetkililerinin arasındaki aile ve dostluk ilişkilerinin ekonominin işleyişini etkilemesi söz konusu.

Bu ekonomi türü, birazdan The Economist’in endeksinde de inceleyeceğimiz gibi, dünyada bir çok ülkede mevcut olan bir sorun. Hatta bazı ekonomistlere göre 1997 yılında Asya ülkelerinde yaşanan finansal krizin de sorumlusu bu ekonomik düzen. 1997 yılında Tayland’ın para biriminin değerini düşürmesi ile başlayan ve daha sonra domino etkisi ile Endonezya, Güney Kore, Hong Kong, Laos, Malezya ve Filipinler’e uzanan finansal krizde temelde ahbap-çavuş ekonomik yapılanmasına uygun olarak verilmiş kredilerin olduğu ortaya çıkmıştı.

Ahbap-Çavuş Ekonomisi Endeksi

Endeks hazırlanırken ahbap-çavuş ekonomilerinin dünyadaki oranına bakılarak işe başlanıyor. Söz konusu oranı bulmak için de rantı yüksek endüstriler içinde aktif olan milyarderlerin toplam serveti, dünyanın gayri safi yurt içi hasılasına bölünüyor. Daha sonra da söz konusu milyarderlerin servetlerini iş yaptıkları ülkenin gayri safi yurtiçi hasılasına bölerek, hangi ülkede ahbap-çavuş ekonomisinin daha yerleşik olduğu anlaşılıyor. Endeksteki ülkeler de 5 büyük gelişmiş ekonomi, 10 gelişmekte olan ekonomi ve 8 tane ahbap-çavuş ekonomisinin büyük bir sorun olarak görüldüğü ekonomiden oluşuyor.

The Economist’in endeks için baktığı rantı yüksek endüstriler ise aşağıdaki gibi:

2014 yılında dünyanın 23 büyük ekonomisi içerisinde (ahbap-çavuş ekonomisi) kapsamında 14. sırada olan Türkiye, 2016’da 8. sıraya çıktı. 1
Kaynak Görüntüsü

Bu listedeki endüstriler belirlenirken ise Uluslararası Şeffaflık Örgütü tarafından hazırlanan endekslerdeki rüşvete yatkın sektörler dikkate alınmış. Ayrıca bu sektörler seçilirken kullanılan diğer kriterler de, sektörlerin monopollerin oluşmasına olan yatkınlığı, hükümete izin vb. gibi konularda bağımlılığı. Bu sektörlerde iş yapan milyarderlerin servetleri ise 2000 yılından beri hızlı bir artış göstermiş. Bu milyarderlerin servetleri dünya gayrisafi milli hasılasının %2’sinden %4’üne ulaşmış. The Economist’in incelediği ülkelerin 2014 ve 2016 yıllarında endeksteki yerleri ise şöyle:

2014 yılında dünyanın 23 büyük ekonomisi içerisinde (ahbap-çavuş ekonomisi) kapsamında 14. sırada olan Türkiye, 2016’da 8. sıraya çıktı. 2
Kaynak Görüntüsü

Bu listeye baktığımızda Rusya’nın sıralamada 1. sıraya yükseldiğini görüyoruz. Malezya ise 1. sıradan 2. sıraya inmiş. Singapur, Meksika, Hindistan, Çin, İngiltere ve Almanya’nın sıralamadaki yerleri değişmedi. Türkiye, Filipinler, Endonezya, Tayland, Fransa, Japonya ve Güney Kore sıralamada ilerledi yani bu ülkeler gitgide daha çok ahbap-çavuş ekonomisi haline geldi. Ukrayna, Tayvan, Güney Afrika, Brezilya, ABD, Arjantin, Fransa ve Polonya’da ise gelişme var; bu ülkeler 2014’e göre sıralamada alt sıralara gelmişler. Türkiye’nin bu listede 14. sıradan, 8. sıraya yükselmiş olması da Türkiye ekonomisinin geçen iki yılda daha fazla ahbap-çavuş ekonomisine dönüştüğünün göstergesi.

İlk kısımda da bahsettiğimiz gibi ahbap-çavuş ekonomisi ile yolsuzluğu karıştırmamak gerekiyor. Ancak aynı zamanda yolsuzluk ahbap-çavuş ekonomilerinde oldukça yerleşmiş ve sistematik hale gelmiş oluyor. The Economist’in bu endeksinin biraz da sağlamasını yapmak adına Uluslararası Şeffaflık Örgütü’nün her sene yaptığı Yolsuzluk Algılama Endeksi’ne göz atabiliriz. Bu endekse göre Türkiye yolsuzluk algısı açısından 2015 yılında 168 ülke arasında 66. sıradaydı. 2014 yılında ise Türkiye sıralamada 64. sırada idi.

Sonuç olarak CHP Genel Başkan Yardımcısı ve İzmir Milletvekili Selin Sayek Böke’nin iddiasında doğruluk payı vardır.

Sonuç olarak;

İzmir Milletvekili Selin Sayek Böke'nin İddiasında Doğruluk Payı Vardır.

Bu iddia kontrolüne dair itirazlarınız varsa bize ulaşabilirsiniz.
Yayın Tarihi:   27 Mayıs 2016 Son Güncelleme:   30 Mayıs 2016