Rusya ve Azerbaycan'da İdam Cezası mı Var?

Rusya ve Azerbaycan'da İdam Cezası mı Var?

15 Temmuz darbe girişimi sonrası idam cezası yeniden gündeme girdi. MHP’nin de destek açıklaması yapması ardından AK Parti’nin konuyla ilgili çalışmaları hızlandırdığı görülüyor. Nitekim AK Parti İstanbul milletvekili ve TBMM Anayasa Komisyonu Başkanı Mustafa Şentop da Milliyet gazetesi Ankara temsilcisi Serpil Çevikcan’a yaptığı açıklamalarda konuyla ilgili Anayasa değişikliği üzerinde çalıştıklarını belirtti. Şentop, Türkiye’nin idam cezasının kaldırılması ile ilgili protokollere imza attığı hatırlatılınca, Rusya ve Azerbaycan’ın da Avrupa Konseyi üyesi olduklarını, ancak idam cezasını kaldırmadıklarını iddia etti.

Türkiye’nin İdam Cezası Süreci

Türkiye idam cezasını 2004 yılında kaldırdı. Her ne kadar 1984’ten beri idam cezası uygulanmasa da, hukuk sisteminden tamamen kaldırılması o dönemde oldukça yankı uyandırmıştı. Hatta şu anda Dışişleri Bakanı olan Mevlüt Çavuşoğlu, 2010 yılında Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi Başkanı iken idam cezası ile ilgili bir Konsey broşüründe, Türkiye’nin aldığı kararı aktarmış ve protokolleri yürürlüğe sokmamış olan Rusya ile idam cezasını hala uygulayan Belarus’u da net bir şekilde eleştirmişti.

İdam cezasının kaldırılma sürecinin arkasındaki en önemli motivasyonlardan biri Türkiye’nin Avrupa Konseyi üyesi olması ve aynı zamanda Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne de taraf olması. Söz konusu anlaşmanın ek protokolleri arasında 6 ve 13 no’lu olanlar, özellikle idam cezasının kaldırılmasına yönelik olarak oluşturulmuş. Türkiye de hem sözleşmeye taraf olduğu hem de Avrupa Konseyi üyesi olduğu için bu protokollere imza atmış durumda. Bu protokollerden biri 6 no’lu protokol ve idam cezasının savaş ya da yakın savaş tehdidi haricinde kullanılmasını yasaklamakta. Diğeri ise 13 no’lu ve bu protokole idam cezasını her koşulda yasaklamakta. Türkiye 6 no’lu protokolü 2003 yılında imzalayıp, yürürlüğe soktu. 13 no’luyu ise 2004 yılında imzalayıp, 2006 yılında yürürlüğe sokmuş oldu.

Sözleşmelere Taraf Olan Diğer Ülkelerde İdam Cezası Uygulanmıyor

Şentop’un iddiasında referans verdiği, Avrupa Konseyi üyesi ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne imza atmış iki ülke olan Azerbaycan ve Rusya’nın durumlarını incelediğimizde ise şu tabloyu görüyoruz. Azerbaycan 6 no’lu protokolü 2001 yılında imzalamış, 2002 yılında ise yürürlüğe sokmuş. Rusya ise bu protokolü 1997 yılında imzalamış ancak henüz yürürlüğe sokmamış. 13 no’lu protokolü ise her iki ülkenin de henüz imzalamadığı görülüyor.

Ancak, Uluslararası Af Örgütü’nün derlediği bilgilere göre Azerbaycan idam cezası uygulamadığı gibi, yasal sistemde de yerini müebbet hapis almış durumda. Rusya’da ise idam cezası yasal sistemde olsa da 1996’da yayınlanan moratoryum ile idam cezasının infazlarını erteledi. Yani 1996 yılından beri Rusya’da idam cezası pratikte uygulanmıyor.

Ek bilgi olarak belirtmek gerekir ki, Anayasa’da yer alan 90. maddeye göre kanunlar ile Türkiye’nin taraf olduğu insan haklarına ilişkin uluslararası anlaşmalar arasında çıkabilecek uyuşmazlıklarda bu anlaşmalar esas alınmakta. Yani Türkiye’nin idam cezasını hukuk sistemine geri getirmesi hem taraf olduğu Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne hem de söz konusu Anayasa maddesine ters düşmekte.

Sonuç olarak AK Parti İstanbul Milletvekili Mustafa Şentop’un iddiasında büyük oranda doğruluk payı yoktur.