Normalleşme Döneminde Ekonomik Göstergelerdeki Değişim

Türkiye Cumhuriyeti Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak 4 Temmuz 2020’de Vergi Denetim Kurulu ve Gelir İdaresi Başkanlığı Ataşehir Hizmet Binası Açılış Töreni’nde yaptığı konuşmada Türkiye’nin normalleşme döneminde ekonominin tüm göstergelerinde kıyas ülkelere göre pozitif ayrışan ülkelerden biri olduğunu iddia etti.

Makroekonomik göstergeler nelerdir?

Makroekonomik göstergeler bir ülkenin ana ekonomik değişkenleridir ve ülkenin hem o an içinde bulunduğu ekonomik durumu hem de diğer ülkeler karşısındaki konumunu gösterir. Bu göstergeler arasında GSYH, işsizlik oranı, enflasyon, faiz oranları, dış ticaret ve ödemeler dengesi, fiyatlar ve kurlar, kamu maliyesi ve son olarak mali piyasalar sayılabilir. Ekonomik güven endeksi ise ekonomik aktörlerin mevcut ekonomik durum değerlendirmeleri sonucu bu aktörlerin gelecekte ekonomik durum beklentilerini ve harcama eğilimlerini analiz eder. Bütün bu makroekonomik göstergeler ekonomik büyümeyi belirleyen temel etkenlerdir.

Biz de Temmuz 2020 itibarıyla TCMB, TÜİK ve T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından normalleşme sürecinde açıklanmış makroekonomik verileri inceleyerek Hazine ve Maliye Bakanı Albayrak’ın iddiasını analiz ettik.

Makroekonomik Göstergelerin Çoğunun Verileri Açıklanmış Değil

Bakan Albayrak’ın iddiayı diler getirdiği gün olan 4 Temmuz 2020 ile normalleşme sürecinin başlangıcı 1 Haziran 2020 arasındaki haziran ayında GSYH, işsizlik, dış ticaret, bütçe açığı gibi makroekonomik göstergelerin verileri henüz açıklanmış değildi. T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın 6 Temmuz 2020’de yayınladığı Ekonomik Göstergeler Raporu’nda bahsi geçen makroekonomik göstergelerin güncel verilerine ulaşılamıyor.

Dolar/TL, Euro/TL ve Enflasyon Artışta

GSYH, işsizlik, dış ticaret ve bütçe açığı gibi verilerin dışında haziran ayı için döviz kurları, tüketici fiyat endeksi, üretici fiyat endeksi, TCMB döviz rezervleri, tüketici ve ekonomik güven endeksi verileri ise açıklanmış durumda. 

Türkiye’de normalleşme sürecinin başladığı tarih olan 1 Haziran’da Dolar/TL 6,8120 ve Euro/TL 7,5792 iken, Bakan Albayrak’ın ilgili açıklamayı yaptığı tarih 4 Temmuz’da ise Dolar/TL 6,8483’e Euro/TL ise 7,6929’e yükselmişti.

TÜİK’in açıkladığı tüketici fiyat endeksine göre yıllık enflasyon oranı ise mayıs ayından daha yüksek. Mayıs ayında TÜFE’nin değişimi yıllık %11,39 iken normalleşme süreci ilk ayı tamamlandığında bu oran %12,62’ye yükseldi. Ayrıca haziran ayındaki TÜFE bir önceki aya göre %1,13 artış gösterdi. Aynı şekilde üretici fiyat endeksi yıllık değişimi haziran ayında %5,53’ten %6,17’ye çıktı. TCMB Gecelik Faiz Oranı ise haziran ayında da %9,75’te kaldı.

T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın Ekonomik Göstergeler İstatistiklerine göre mayıs ayı sonunda döviz rezervleri 54 milyar 360 milyon $’dı. 26 Haziran’da ise brüt döviz rezervi ay başına göre 2,9 milyar $ azalarak 51 milyar 417 milyon $’a geriledi. Altın rezervleri ise bu süre zarfında 2,1 milyar $ değerinde artarak 38 milyar 821 milyon $’a yükseldi. Toplamdaki merkez bankası rezervleri ise bu süre içinde yaklaşık 789 milyon $ azaldı.

Ekonomik Güven Endeksi Rakamları Mayıs Ayına Göre Artış Gösterdi

Hazine ve Maliye Bakanı Albayrak, konuşmasında reel kesim güven endeksinin artışta olduğuna da değindi. TÜİK İktisadi Yönelim İstatistikleri ve Reel Kesim Güven Endeksi Haziran 2020 Raporu’na göre reel kesim güven endeksi haziran ayında 15,7 puan artarak 92,6’ya yükseldi. Bunun yanı sıra TÜİK Ekonomik Güven Endeksi verilerine göre; haziran ayında tüketici güven endeksi 59,5’ten 62,6’ya, hizmet sektörü güven endeksi 51,1’den 55,5’e, inşaat sektörü güven endeksi 58,5’ten 78’e, perakende ticaret sektörü güven endeksi 79’dan 86,4’e ve ekonomik güven endeksi 61,7’den 73,5’e yükseldi.

Diğer Ülkelerde Makroekonomik Göstergeler Nasıl Değişti?

COVID-19 pandemi dönemini Türkiye kadar ya da Türkiye’den daha ağır hasarlarla geçiren ve geçirmeye devam eden ülkeler de mevcut. Bunlardan başlıca Avrupa ülkeleri ise; İtalya, İspanya, Almanya, Birleşik Krallık ve Fransa. Bu ülkeler şubat, mart ve nisan aylarına nazaran son zamanlarda pandemi dönemini daha hafif bir şekilde yaşıyor ve geçtiğimiz aylara göre vaka sayıları da oldukça düşük. Bu sebeple normalleşme sürecine de giren bu ülkelerin son aylardaki bazı makroekonomik göstergelerine ve değişimlere bakacak olursak güncel olan verilerin Türkiye’dekilere göre daha pozitif olduğunu söyleyebiliriz.

Eurostat’ın yıllık enflasyon oranı verilerine göre İspanya, İtalya, Fransa, Almanya ve Birleşik Krallığın yıllık enflasyon değişimleri Türkiye’ye göre oldukça düşük durumda. Türkiye’de bir yıl önceye göre fiyatlar son 4 ayda da %10’un üzerinde artış gösterirken, bu 4 ay içerisinde en yüksek orana sahip ay ise %12,62 ile normalleşme döneminin başlangıç ayı diyebileceğimiz haziran ayı. Buna ek olarak Eurostat’ta Birleşik Krallık’ın Mayıs 2020 verisi yer almazken, ülkenin ulusal istatistik ofisi geçtiğimiz günlerde o ayın oranını %0,7 olarak açıkladı.

Aynı ülkelerin işsizlik oranlarını Eurostat verilerinde incelediğimizde ise Türkiye’nin işsizlik oranının bu ülkelere göre daha geriden gelerek açıklandığı görülüyor. Mart 2020’de işsizlik oranı Eurostat’a göre %13,2 olan Türkiye, bu ülkeler arasında mart ayında İspanya’nın ardından en yüksek işsizlik oranına sahip ülke konumundaydı. Nisan ayında bir önceki aya göre işsizlik oranı artan İspanya ve Fransa’nın mayıs ayında işsizlik oranları bir önceki aya göre düşüş gösterdi. Nisan ayında işsizlik oranı %6,6’ya düşen İtalya’nın mayıs ayındaki işsizlik oranı %7,8’e çıksa da bu oran hala mart ayının gerisinde.

Bunların yanında Almanya ise her ay %0,1’lik artışla Mayıs 2020’de %3,9’luk işsizlik oranına sahip ve bu ülkeler arasında Birleşik Krallık ile birlikte işsizlik oranının en az olduğu ülke konumunda. Ayrıca Birleşik Krallık’ın Nisan 2020’si Eurostat verilerinde yer almasa da ulusal istatistik ofisleri Şubat-Nisan işsizlik oranını %3,9 olarak açıkladı. Bakan Albayrak’ın açıklamasından sonra TÜİK’in 10 Temmuz 2020’de açıkladığı verilere göre işsizlik oranı 0,4 puanlık azalış göstererek 12,8 oldu.

OECD’nin “Business Confidence Index” verilerine göre Türkiye’nin haziran ayı BCI rakamları aynı ülkelerin en düşüğü konumunda. İspanya’nın BCI verileri mart ayından beri 1,6 puan düşüş göstererek haziran ayında 97,9’a geriledi. Fransa ve Almanya mart ayından mayıs ayına BCI verilerinde düşüş yaşarken; haziran ayında Fransa 0,3 puan yükselerek 98,4’e, Almanya ise 0,2 puan yükselerek 98’e ulaştı. Birleşik Krallık ise mart ayından beri düşüş yaşayarak haziran ayında 1,6 puan kaybederek 96,5’a geriledi.

Aynı ülkelerin OECD Tüketici Güven Endeksi verilerini incelediğimizde ise yine haziran ayında Türkiye’nin kıyas ülkelere göre en düşük konumda olduğunu gözlemledik. Öte yandan, mart ayında 95,05 olan Tüketici Güven Endeksi 1,42 puan yükselerek 96,47’ye ulaşmış durumda. İspanya’nın Tüketici Güven Endeksi verileri mart ayından beri düşüş yaşarken 1,91 puan gerileyerek 97,44’e indi. Fransa ve Almanya’nın Tüketici Güven Endekslerinde mart ayından mayısa ayına düşüş gözlemlenirken haziran ayında yükselişe geçtiği görülüyor. Fransa 0,24 puan yükselerek 98,83’e, Almanya ise 0,16 puan yükselerek 99,14’e ulaşmış durumda. Birleşik Krallık’ın ise mart ayından haziran ayına 1,9 puan kaybederek 97,64’e gerilediği gözlemleniyor.

Sonuç olarak Türkiye’de normalleşme sürecinin başladığı 1 Haziran’dan Hazine ve Maliye Bakanı Albayrak’ın ilgili iddiayı ortaya attığı tarih olan 4 Temmuz’a ekonomik göstergelerde kıyas ülkelere göre pozitif ayrıştığı iddiası büyük ölçüde doğru değil. Normalleşme sonrası verilerine ulaşılabilen göstergelerde TL’de değer kaybı, enflasyonda yükseliş ve Merkez Bankası rezervlerinde azalma dikkat çekiyor. Türkiye’de ekonomiye güven endekslerinde olumlu değişim göze çarpıyor fakat benzer değişimler normalleşme adımları atan Avrupa ülkelerinde de mevcut. Karşılaştırmalı bakıldığında Türkiye’nin tüm göstergelerde kıyas ülkelere göre ayrıştığı söylenemez.