Yoksullukla Savaşmada Başarılı Mıyız?

Yoksullukla Savaşmada Başarılı Mıyız?

Aile ve Sosyal Politikalar Bakanı Ayşenur İslam, 17 Ekim 2014 tarihinde, Dünya Yoksullukla Mücadele Günü nedeniyle Ankara’da yapılan konferansta Türkiye’de yoksullukla ilgili birçok istatistik vererek Türkiye’de mevcut yoksulluğun resmini çizmiştir.

İslam’ın konuşmasından spesifik bir iddia çekmek yerine verilen bilgilerin doğruluğunu, eksikliğini ve bağlama uygunluğunu kontrol ederek Bakan’ın konuşmasını değerlendireceğiz.

Öncelikle Ayşenur İslam’ın açıklamasında alıntıladığı verilerle başlayalım.

“Türkiye 0,779 endeks değeri ile 186 ülke içinde 69. sırada ve yüksek insani gelişim sınıfında yer aldı.”

İnsani Gelişmişlik İndeksi (Human Development Index) ülkelerin yaşam beklentisi, eğitim ve gelir göstergelerini kullanarak onları dört farklı insani gelişmişmişlik kategorisinde sıralayan endekstir. İslam’ın ifade ettiği gibi 2014’te yayınlanan İnsani Gelişmişlik raporunda Türkiye değerlendirmeye alınan kriterlerde 0,759 puan değeri ile 69. sırada yer almıştır. Bu yeri ile Türkiye yüksek insani gelişim sınıfındaki ülkeler arasındadır. Fakat hatırlatalım ki bu sınıflandırmada en yüksek insani gelişim sınıfı da vardır. Endeks metodolojisinde 2010’da yapılan değişimlere kadar üç farklı ülke sınıfı yer alırken (ki bu sıralamalarda Türkiye orta gelişim sınıfında yer alıyordu), 2010’dan sonraki raporlarda orta grup ikiye ayrılmıştır. Türkiye puanlama olarak 1980’den beri artış kat ederken sıralama açısından 70 – 95 bandında sürekli değişmektedir.

İnsani Gelişmişlik Endeksi kriterlerinde gelir dışında faktörlerin bulunması nedeniyle kişi başına gelir ya da ekonomik büyüklük temelli sıralamalardan daha sağlıklı bir gösterge olduğu söylenebilir. Fakat endeksin diğer sıralamalarına bakmakta da fayda vardır. Konu yoksulluk olunca gelir eşitsizliği göstergeleri mevcut durumu en iyi açıklayan parametrelerdir. Örneğin Türkiye’nin endeks değerinin hesaplandığı kriterlere gelir eşitsizliği ile ilgili rakamlar eklendiğinden Türkiye’nin skoru 0,15 puan düşmekte ve 3 sıra gerilemektedir. Cinsiyet eşitsizliğini ölçen sıralamada ise Türkiye 118. sıraya gerilemektedir. Eşitsizliğin ciddi bir göstergesi olarak, satın alma gücüne göre hesaplanan kişi başına düşen gelirde kadınlar 8 800 dolar kazanırken erkekler 28 300 dolar kazanmaktadırlar. 

İslam, Türkiye’nin İnsani Gelişmişlik İndeks’indeki sırasını ve “ülke sınıfı”ndan bahsederek yanlış veriler kullanmıyor; fakat yoksulluk bağlamına daha uygun istatistiklerin kullanılabileceği gerçeği de ortada duruyor. Bağlam dışı Türkiye “başarıları” sanki konu için tek önemli göstergeymiş gibi vurgulanıyor. 

İslam, diğer bakanların da yoksulluk bahsi açıldığında sıklıkla kullandığı Türkiye’de artık günlük 1 doların altında yaşayan kişi yok iddiasını da açıklamasında tekrarlıyor.

“Yaptığımız çalışmalarda 2002 yılında ülkemizde hane de kişi başına yaklaşık aylık 30 doların altında bir gelire sahip 136 bin kişi varken 2012 yılında bu rakam sıfırlanmış. Aylık 65 doların altında bir gelirle yaşayan nüfus ise 2002’de 2,1 milyon kişiydi. 2012 yılında 46 bin kişiye düşürüldü.”

Söz konusu istatistikler TÜİK’in sitesinde bulunabilir. Biz de görselleştirerek burada paylaşalım.

Bu grafiğe göre, 2002  yılında ülke nüfusun binde 2’si günlük 1 $ (İslam’ın ifade ettiği şekilde aylık 30 $) altında yaşamaktadır. Yaklaşık 135 bin civarındaki bu nüfus 2006’da sıfırlanmıştır. Dolar bazlı bu yoksulluk değerlendirmesinin aslında hiçbir şeyi göstermediğini Ekonomi Bakanı Nihat Zeybekçi’nin ilgili iddiasının analizinde göstermiştik (Linki referanslar kısmında bulabilirsiniz). Burada yine aynı sağlama yöntemini kullanarak bu karşılaştırmanın aslında hiç bir şeyi kanıtlamadığını göstermeye çalışalım. Bu sağlama için sadece Merkez Bankası’nın sitesindeki bilgiler yetmektedir.

2002 yılında aylık 30 dolar geliri olan bir bireyi düşünelim.

Temmuz 2002 verilerine göre; 1 $ =  1,58 ; bu durumda aylık gelir TL cinsinden 47 lira demektir. Bu birey bir ay boyunca hayatını idame ettirebilecek 47 liralık bir temel ihtiyaç paketini karşılıyor.

Temmuz 2006 verilerine göre 1 $ = 1,57 ;  bu durumda 30 dolarlık aylık gelir TL cinside büyük ölçüde değişmeden sabit kalmış. Fakat enflasyonu dikkate aldığımızda 2002’de 47 liralık temel ihtiyaç paketi için bu birey artık 79 lira ödemek zorunda. Yani aslında hiçbir iyileşme olmadan sırf hayatını idame ettirmek için bireyin aylık geliri bir anda 50 dolara yükseliyor.

2014 Eylül verilerini dikkate aldığımızda 2002’de o bireyin aldığı 47 liralık ihtiyaç paketi şu an 148 liraya alınıyor ki bu da 65 dolar demektir. Bu da çok yakında Türkiye’de günlük 2,15 $ ve altı gelirde yaşayan insanın kalmayacağı anlamına geliyor. Enflasyonun dolardan daha yüksek seviyede artışı dolar üzerinden yapılan her türlü yoksulluk göstergesini eritecektir.

Sonuç olarak, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanı Ayşenur İslam’ın açıklamasında verdiği niceliksel verilerin salt doğruluğunu bir kenara koymakla birlikte eksik ve konunun vehametini göstermekten uzak olduğunu düşünüyoruz. İslam’ın açıklamasını kısmen doğruluk payı vardır notuyla değerlendirdik.