Türkiye'nin dış borcuna dair güncellemeler bu bültende yapılacaktır: Türkiye'nin Dış Borcu
Hazine ve Maliye Bakanlığı resmî web sitesinde 1989 yılından bu yana 3 aylık dönemler halinde Türkiye Dış Borç İstatistikleri’ni paylaşıyor. Türkiye’nin brüt ve net dış borçlarının yayınlandığı verilerde, Türkiye’deki kamu sektörünün, merkez bankasının ve özel sektörün kısa ve uzun vadeli borçları da yayınlanıyor. Bunun yanında brüt ve net borç stoklarının yıllara göre GSYH içindeki paylarını da bakanlığın paylaştığı istatistiklerde görmek mümkün.
Türkiye’nin Brüt Dış Borç Stoku
Brüt dış borç stoku; “yurtiçinde yerleşik olan kişi ya da kurumların yurtdışında yerleşik olan kişi ya da kurumlara olan borçlarıdır. Bu borcun hangi para biriminden olduğu değil alacaklının yurt dışında yerleşik kişi veya kurumlar olması önemlidir.” olarak tanımlanıyor. Türkiye’deki kişi ya da kurumların yurtdışındaki kişi ya da kurumlara olan borçlarını yıllar içerisinde incelediğimizde borç stokunun son yıllarda oldukça yükselişte olduğu görülüyor.
Türkiye’nin brüt dış borcunu Dünya Bankası’nın verileriyle 1970 yılından 1989 yılına kadar, Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın istatistikleriyle ise 1989 yılından 2019 yılının son çeyreğine kadar görmek mümkün. Buna göre 1970 yılında Türkiye’nin brüt dış borcu 2,7 milyar $’dı ve bu da o yılki GSYH’nin %15,8’ine tekabül ediyordu. 1970 ila 1980 yılları arasında Türkiye’nin brüt dış borcu her yıl artarak devam etse de GSYH içindeki payı 1976 yılına kadar azalış gösterdi. 1980 yılına gelindiğinde ise Türkiye’nin brüt dış borcu 19,1 milyar $, borcun GSYH içindeki payı ise %27,8 civarındaydı.
1980 ila 1990 yılları arasında özel sektörün, kamu sektörünün ve TCMB’nin brüt dış borçlarının toplamını incelediğimizde, yine 70 ila 80 yılları arasındaki gibi brüt dış borcun her yıl arttığı gözlemleniyor. 1980 yılında 19,1 milyar $’lık dış borcun 1990’a gelindiğinde 52,4 milyar $’a çıktığı, %27,8 olan GSYH’ye oranının ise %26,1’e düştüğü görülüyor. Fakat konuyla ilgili göz ardı edilemeyecek bir veri de brüt dış borcun GSYH’ye oranının 1987 yılında %47’lere kadar yükselmiş olması.
Türkiye’nin brüt dış borcuna 1990 ile 2000 yıllarında baktığımızda bu 10 yıl içerisinde brüt dış borç stokunun oldukça arttığını söyleyebiliriz. 1990 senesinde 52’4 milyar $ olduğu belirtilen brüt dış borç 2000 yılında  118,6 milyar $ olarak açıklandı. GSYH içindeki payı ise 2000 yılında %43,4’e kadar yükseldi.
Show more

2001 yılında o dönem yaşanan hem küresel ölçekteki hem de ekonomik krizin, hatta yaşanan resesyonun neticesinde dış borç 113,6 milyar $’a düşmüş gözükse de borcun GSYH’ye oranı o döneme kadarki en yüksek seviyeye, %56,1’e çıkmıştı. Bunun yanı sıra 2010 yılına kadar brüt dış borç stoku neredeyse her yıl artarak devam etmiş ve 2010 yılında 291,2 milyar $ olarak açıklanmıştı.
2010 yılından günümüze Türkiye’nin brüt dış borcunu incelendiğinde ise son 10 yılın özellikle 2. yarısında oldukça negatif veriler ile karşı karşılaşılıyor. 2014 yılına kadar her yıl artış gösteren dış borç, 2015 yılının son çeyreğinde 403,1 milyar $’a gerilemişti. 2018 yılının ilk çeyreğinde ise dış borç 457,9 milyar $’a kadar yükselmişti. 2018 yılının 2. yarısında Türkiye’de yaşanan döviz kriziyle beraber yükselen dolar kuru neticesinde brüt dış borç stoku da dolar bazında azalışa geçti fakat 2019 yılının 2. çeyreğinde dış borcun GSYH’ye oranı %58,5’e çıktı. 2019 yılı sonunda da 416,4 milyar $ olan dış borç stokunun GSYH’ye oranı ise %54,8 idi.
2020 yılının son çeyreğindeki verilere göre de brüt dış borç stoku 435,1 milyar $, GSYH'ye oranı ise %60,4 olarak açıklanmıştı. Ayrıca bu Hazine ve Maliye Bakanlığı'nın 1989'dan bu yana açıkladığı borcun milli gelir içindeki payını gösteren en yüksek oran. 2021 yılının ilk çeyreğinde ise Türkiye'nin brüt dış borcu 430,7 milyar $, GSYH'ye oranı da %59,1 olarak açıklandı.  Bu oran 2020 4. çeyreğinden sonra bakanlığın açıkladığı veriler içerisindeki hala en yüksek oran.
2021'in ikinci çeyreğine dair açıklanan en güncel verilere göre Türkiye'nin brüt dış borç stoku 446,3 milyar $ olurken GSYH'ye oranı ise %58,3 oldu.
Show more

Yıllar İçerisinde Kamu Sektörü Borcu Yerini Özel Sektör Borcuna Bıraktı
Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın 1989 yılından bu yana 3 aylık dönemler eşliğinde açıkladığı dış borç stokunun kalemleri; kamu sektörü, özel sektör ve TCMB. Uzun ve kısa vadeli borçlarının da ayrı ayrı paylaşıldığı bu kalemlere yıllar içerisinde baktığımızda, 1989 yılından 2005 yılına kadar brüt dış borç içinde en büyük paya sahip olan kamu sektörü, 2005 yılından bu yana yerini özel sektöre bıraktı.
Show more

1989 yılının son çeyreğinde kamu sektörünün toplam dış borcu 29,4 milyar $, özel sektörün dış borcu 7,8 milyar $, TCMB’nin ise 6,6 milyar $’dı. Toplam brüt dış borç içindeki payları kamu sektörünün %67, özel sektörün %18, TCMB’nin ki de %15 seviyesindeydi. 2002 yılına gelindiğinde de kamu sektörünün borcu 64,5 milyar $, TCMB’nin dış borcu ise 43,1 milyar $’dı. 2002’de dış borcun %50’si kamu sektörüne aitken 2020’de bu oran %38’e düştü. Bununla birlikte 2002’de brüt dış borç içinde %17’lik bir pay sahibi olan özel sektörün borcu ise 2020’da %57’ye yükseldi. 2020 yılının 3. çeyreğinde açıklanan en güncel verilere göre de özel sektörün borcu 247,6 milyar $, TCMB'nin dış borcu 21 milyar $, kamu sektörünün borcu ise yaklaşık 166,4 milyar $.
Türkiye’nin Net Dış Borcu Ne Kadar?
Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın raporlarında da belirttiği net dış borç stoku, brüt dış borçtan bazı varlık ve alacaklar düşüldüğünde hesaplanıyor. Bu hesaplama; toplam brüt dış borçtan TCMB dış borç stoku ile bankacılık kesimi dış borç stokunun çıkarılması ve çıkan sonuçla da katılım ve yatırım bankaları net varlıkları ile parasal sektör net dış varlıklarının toplanmasıyla yapılıyor.
Show more

Türkiye’nin yıllar içerisindeki net dış borcu ve ülke ekonomik büyüklüğü içindeki payı incelendiğinde, 1989 yılında 30,4 milyar $ olan net dış borç stokunun GSYH’ye oranı %21,3 seviyesindeydi. Aynı verilere bir de 2002 yılında bakıldığında ise bu sefer net dış borç 89,7 milyar $ ve GSYH içindeki payının da %37,7 olduğu görülüyor.
2020 yılının 4. çeyreğinde ise Türkiye’nin net dış borcu 244,7 milyar $ iken bu sayı 2020 yılı GSYH’sinin %34,1’ine eş değerdi. Ayrıca son 32 yılda net dış borcun ülke ekonomik büyüklüğüne oranının en yüksek olduğu dönem %42,5 ile 2002 yılının 2. çeyreği, en yüksek olduğu ikinci dönem ise %34,1 ile 2020'nin dördüncü çeyreği idi.
Bunların yanında 2021 ilk çeyreğinde Türkiye'nin net dış borcu 237 milyar $ iken GSYH'ye oranı da %32,5 oldu. En güncel verilerle 2021 yılının ikinci çeyreğinde Türkiye'nin net dış borcu 242,3 milyar $ olurken GSYH'ye oranı da %31,7 oldu.
Show more

Önümüzdeki Dönem Dış Borç Ödemeleri Nasıl Olacak?
Türkiye’nin brüt ve net dış borçları ve göstergelerin GSYH’ya oranı gibi önemli bir konu da dış borç projeksiyonu yani dış borç ödemeleri. Bazı kaynaklarda dış borç servisi olarak da açıklanan ödemeler, kamu ve özel sektör tarafından alınmış borçların uzun ya da kısa vadede anapara ve faiziyle birlikte ödeme işlemidir. Buna göre Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın açıkladığı verilere göre Türkiye’nin 2020 yılının sonunda kasım ile aralık ayları arasında yapması gereken ödeme toplam 16,3 milyar $'dı.
Show more

Türkiye'nin uzun vadeli dış borçlarını ödeme projeksiyonlarını yıllara göre detaylı incelediğimizde ise toplam borçların %47,3'ünün 2025 yılı ve sonrasında ödeneceği planlanmış. Bununla birlikte 2025 yılı ve sonrasında ödenecek borçların çoğu da kamu sektörüne ait.
Show more