Türkiye'nin Döviz Rezervi Azalıyor

Merkez Bankaları ülkenin para biriminde tuttukları kaynaklarının yanında rezervlerinde altın ve döviz de bulundururlar. Çeşitli kaynaklarda uluslararası rezerv veya döviz rezervi olarak nitelendirilen bu rezervleri kullanarak merkez bankaları bazı faaliyetleri gerçekleştirirler. Hükümetin iç ve dış borç servisini gerçekleştirmek, yurtdışından gelebilecek ani şoklara karşı gerekli döviz likiditesini bulundurmak, yurt dışı para birimlerinin ani değer artışlarına göre likit olarak bulundurduğu dövizi kullanmak bu faaliyetlerden birkaçı. Fakat merkez bankalarının döviz rezervlerinin en önemli fonksiyonu ekonomik sıkıntılarda başvurulmak üzere bir sigorta görevi görmesidir. Son haftalarda Türk Lirası’nın yaşadığı değer kaybının nedenlerinden biri de Merkez Bankası’nın piyasaya güven verebilecek bir döviz rezerv miktarına sahip olamayışıdır.

Peki Türkiye’nin döviz rezervi yıllar içerisinde nasıl değişmişti? Dünyada en çok döviz rezervine sahip ülkeler hangileri? Gelişmekte olan ülkeler kategorisinde Türkiye’nin yeri nasıl?

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası güncel döviz rezervlerini uluslararası rezervler ve döviz likiditesi tablosu ile açıklıyor. Fakat geçmiş verileri Elektronik Veri Dağıtma Servisi (EVDS)’nin veri setinde kamuoyuna sunuyor. Bu verilere göre 2010 yılında Türkiye’nin 4,5 milyar $ değerinde altın varlığı, 70,7 milyar $ değerinde döviz varlığı toplamda ise 76,8 milyar $’lık resmî rezerv varlığı bulunuyordu. Son 10 yılda resmî rezerv varlığın en çok bulunduğu zaman ise 134,6 milyar $ ile 2013 yılının Kasım ayı. Ayrıca Kasım 2013’teki toplam döviz varlığı da 112,6 milyar $ ile son 10 yılın zirvesindeydi. Bununla birlikte 2014 yılında benzer seviyelerde seyreden döviz rezervleri 2015 yılından sonra ara ara artış gösterse de 2018 yılının 2. yarısında oldukça düşük seviyelere indi.

2018 yılında yaşanan döviz krizi ve Türk Lirası’nın yabancı para birimleri karşısında kısa bir sürede oldukça değer kaybetmesi beraberinde enflasyonu, dış ticaret sorununu, işsizliği ve faizlerde yaşanan artışı getirdi. Eylül 2018’de TCMB’nin resmî rezerv varlıkları 84,7 milyar $ değerindeydi ve bu da Kasım 2010’dan Eylül 2018'e kadar açıklanan en düşük resmî rezerv varlığıydı. Buna ek olarak Eylül 2018’de döviz rezervleri 65,5 milyar $, altın rezervleri ise 17,7 milyar $ seviyesindeydi.

Merkez Bankası'ndaki resmi rezerv varlıkların yaşandığı dönem ise 2020 yılının 2. yarısındaki Eylül ayı. Eylül ayı sonunda Merkez Bankası'nın resmî rezerv varlıkları 79,7 milyar $ değerindeyken bu Temmuz 2010'dan o tarihe kadar yaşanan en düşük seviyeydi. Ayrıca eylül ayında rezervlerdeki altın varlığı 41,8 milyar $ iken, döviz varlığı 36,3 milyar $ seviyesindeydi.Bu kötü gidişatın ardından ise 6 Kasım 2020 tarihinde Resmî Gazete'de yayınlanan kararname ile TCMB Başkanı Murat Uysal görevden alındı ve göreve eski Maliye Bakanı Naci Ağbal atandı.

TCMB'nın yeni başkanı Naci Ağbal döneminde rezerv varlıklarla ilgili en güncel veriler ise 18 Aralık 2020'ye ait. Bu veriler eşliğinde son zamanlarda TL'nin dolar karşısındaki pozitif seyri ile beraber TCMB rezervlerinin de iyimser bir hava olduğunu söylemek mümkün. Buna göre TCMB'nin toplam rezervleri 91,8 milyar $ olarak açıklandı. Bu rezervin 42 milyar $'ını altın oluştururken, 49,8 milyar $'ını ise brüt döviz rezervleri oluşturmakta. Bunlara ek olarak yıllık değişime bakıldığında ise TCMB toplam rezervlerinin 2019 yıl sonuna göre %13'2 azaldığını, döviz varlıkların %35,4 azaldığını, altın varlıklarının ise %55 oranında arttığını söylemek mümkün.

IMF’nin 2020'nin 3. çeyreği itibarıyla açıkladığı verilere göre dünyada resmî döviz rezervlerinin %60,4'ünü Amerikan Doları oluşturuyor. Bu dağılımda doları %20,5 ile euro, %5,9 ile de Japon Yeni takip ediyor. Ülkeler arasında ise Çin yaklaşık 3,4 trilyon $ ile en çok döviz rezervine sahip ülke konumda. Çin’in yanı sıra Japonya 1,4 trilyon $, İsviçre 1 trilyon $, Rusya 585 milyar $, Hindistan ise 563 milyar $ ile bünyelerinde en çok döviz rezervi bulunduran diğer ülkeler.

Piyasalara en çok döviz sağlayan ABD’nin 143,2 milyar $’lık döviz rezervi bulunuyor. Almanya’nın 254,5 milyar $, Fransa 221,1 milyar $, Birleşik Krallık ise 216,4 milyar $’lık döviz rezervine sahip.

Bilindiği gibi Türkiye’nin farklı makroekonomik göstergeleri son dönemlerde gerek kamuoyu gerekse de siyasiler tarafından sıkça “gelişmekte olan ülkeler” ile karşılaştırılıyor. IMF’nin raporlarında “gelişmekte olan ülkeler” başlığı altında 100’ü aşkın ülke bulunsa da küresel ölçekte gelişmekte olan ülkeler olarak kabul edilen ve kamuoyu tarafından da bilinen ülkelerin başında ise Arjantin, Brezilya, Rusya, Hindistan, Endonezya, Güney Afrika ve Meksika gibi ülkeler geliyor. Ayrıca bu ülkeler ekonomik büyüklükleri bakımından da gruplarındaki diğer ülkelerden daha iyi seviyede.

Gelişmekte olan ülkeler olarak kabul edilen bu ülkelerin 2020 yılı rezerv varlık performansına bakıldığında Rusya kasım ayındaki yaklaşık 585 milyar $’lık rezerv varlığı ile listenin ilk sırasında yer alıyor. Hindistan ve Brezilya ise 563 ve 356 milyar $’lık rezerv varlıklarıyla gelişmekte olan ülkeler arasında en çok rezerv bulunduran diğer ülkeler. Türkiye ise ekim ayındaki 84 milyar 526 milyon $’lık rezerv varlığıyla sekiz ülke arasında 6. sırada. Bununla birlikte gelişmekte olan ülkeler arasında 2019 yılı sonuna göre rezervleri yüzdesel olarak en çok azalan ülke %20 ile Türkiye.